Rond 1900 was Wenen een stad met een bruisend intellectueel leven, een dynamische hoofdstad van elites die op tal van gebieden baanbrekend waren. In 1905 merkte Otto Wagner op dat “Wenen, ondanks de ongunstige omstandigheden, tot het kruim van de culturele naties behoort”. In eenzelfde geest schreven de internationale critici dat de Weense moderne architecturale rijkdom nagenoeg niet te evenaren was.

In 1897 stapten Gustav Klimt en zijn aanhangers uit het traditionalistische gilde van plastisch kunstenaars en richtten ze hun eigen vereniging op (“Sezession”). Josef Maria Olbrich bouwde voor hen een huis dat op zich al een volwaardig Gesamtkunstwerk was. Otto Wagner drukte zijn stempel op de Weense architectuur en verzekerde de doorbraak van de nieuwe stijl met zijn Wienzeile-huizen en zijn stations in art-nouveaustijl voor de nieuwe metro. Het duurde het niet lang voordat de critici, waaronder Hermann Bahr, reageerden op het snelle succes van deze nieuwe stijl.

Deze nieuwe beweging, waartoe zich nu ook Otto Wagner, Josef Hoffmann en Max Fabiani aansloten, versoberde het decor en predikte het spaarzame gebruik van geometrische en gedisciplineerde ornamenten zonder het Gesamtkunstwerk af te zweren. Het belangrijkste Weense gebouw in deze fase was de Postsparkasse van Otto Wagner. Maar Adolf Loos was diegene die het hardnekkigst naar het modernisme toe werkte: hij verwierp elk ornament en zette zich zelfs af tegen het concept van het Gesamtkunstwerk.

Toch speelde het modernisme tijdens de daaropvolgende decennia een ondergeschikte rol in de Weense architectuur. Het overwicht ging naar een nieuw stijl, die als de Heimatstil bekendstaat en in de Biedermeierperiode was geworteld. Leopold Bauer, die Otto Wagner aan de Academie voor Schone Kunsten opvolgde, was een toonaangevend vertegenwoordiger van deze beweging die bewust naar het verleden terugkeerde.